Urbanowicz… Malując światłem

WITOLD URBANOWICZ
ksiądz, pallotyn, artysta

Piękno i trud od początku kształtowały jego życie. Niełatwe czasy dzieciństwa, choć przeżyte w malowniczej scenerii, mocno oddziaływały na jego duszę, umysłowość i wyobraźnię. Przyszedł na świat tuż po zakończeniu wojny, a dokładnie 13 maja 1945 roku w Zarzeczu Jeleniewskim na Suwalszczyźnie, w pobliżu kształtującej się po wojnie granicy, wówczas polsko- radzieckiej, dziś polsko-litewskiej.

W 1962 roku wstąpił do wspólnoty Księży i Braci Pallotynów (oficjalna nazwa: Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego). Studia filozoficzno-teologiczne odbył w Pallotyńskim Seminarium w Ołtarzewie, gdzie zaczął rozwijać swój talent artystyczny, o czym świadczy do dziś monumentalna rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego. W 1972 roku, po przyjęciu święceń kapłańskich, wyjechał do pracy w Regii Francuskiej. Paryski dom przy ul. Surcouf stawał się wówczas ważnym i tętniącym życiem ośrodkiem polonijnego duszpasterstwa, kultury i wolności duchowej.

W latach 1972-1995, ks. Urbanowicz był odpowiedzialny za stronę edytorską pallotyńskiego wydawnictwa Éditions du Dialogue. Ten okres odegrał kluczową rolę w krystalizowaniu się jego drugiego, równoległego do kapłaństwa, powołania, jakim jest świat sztuki. W ogromnym stopniu wpłynęły na to kontakty z artystami pozostającymi w kręgu paryskiego Centre du Dialogue: Józefem Czapskim, Aliną Szapocznikow czy Janem Lebensteinem. Zachwyceni pejzażami Urbanowicza, wspierali go w oryginalnej artystycznej drodze, jako że nie dane mu było podjąć studiów w paryskiej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych. Jego najważniejsze graficzne opracowania książek z tego okresu to „Apokalipsa” i „Księga Hioba” w tłumaczeniu Czesława Miłosza i z ilustracjami Jana Lebensteina.

Witold Urbanowicz (używający często pseudonimu Vito Vandost) wyraża się przede wszystkim w malarstwie i rzeźbie, ale także projektuje witraże i grafiki, fotografuje, realizuje reportaże filmowe. W latach 80. XX w. wykonał kilka ważnych dzieł sztuki sakralnej dla kościołów we Francji. Od lat 90. prezentuje swoją twórczość na wystawach indywidualnych w Polsce i we Francji. W 2011 roku, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wydało album poświęcony jego twórczości pt.: Witold Urbanowicz. Artysta nienasycony. W 2017 r. w Muzeum Okręgowym w Suwałkach, a potem w WSD w Ołtarzewie była prezentowana duża wystawa monograficzna prezentująca dzieła Artysty z całego okresu twórczości. Historycy i krytycy sztuki, którzy zetknęli się z jego twórczością, uważają, że artystyczny dorobek Witolda Urbanowicza wpisuje się w losy wielu polskich artystów na stałe mieszkających i tworzących poza Polską. Jego dzieła, pozostające nadal „w poczekalni sztuki”, oczekują na uznanie i wyniesienie na właściwe miejsce w dziejach polskiej sztuki XX i XXI wieku. Stała wystawa „Espace Urbanowicz” w Ołtarzewie ma nadzieję stać się katalizatorem tego procesu i rozbudzić niegasnące zainteresowanie jego twórczością.

Witold Urbanowicz maluje głównie akrylem, ale używa także farb witrażowych i pasteli, rysuje węglem i ołówkiem. Jest mistrzem koloru: dynamicznego, intensywnego, niepokojącego lub przeciwnie: lirycznego i kojącego. Eksperymentuje z podłożem obrazów, często wykorzystuje to, co ma pod ręką. Poszukuje nowych efektów, łącząc różne techniki czy sposób nakładania farb.

Tematyka jego prac jest różnorodna: od pejzaży Suwalszczyzny, krainy domu rodzinnego i jego pagórkowatych wzniesień, przez portrety, autoportrety, akty i sceny rodzajowe po obrazy ze scenami religijnymi ze Starego i Nowego Testamentu. Obok ekspresyjnych Ukrzyżowań, królewskiego Zmartwychwstałego Chrystusa czy zamyślonej Matki Bożej, artysta maluje niemal abstrakcyjne przedstawienia poświęcone również tej tematyce, co wymaga od widza domyślania się i wytężania wyobraźni. Jego dzieła mają wielką siłę wyrazu, a swoją umownością odwołują się do szeroko pojętej duchowości, symboliki i wiary.

Ostatnie lata twórczości Witolda Urbanowicza odznaczają się zauważalną ewolucją stylu. Charakterystyczne szybkie ruchy pędzla, dynamicznie budujące postaci, tworzące często tylko zarys sylwetki, umowny symbol, zostawiają szerokie pole do interpretacji. Są to obrazy malowane z pewnością siebie, lekkością, finezją. Niezależnie od formatu – bo artysta maluje zarówno niewielkie obrazy na płótnie, jak też wielkoformatowe przedstawienia na podkładach samochodowych – są to dzieła o wielkiej mocy i często niepokojącej sile wyrazu. Ołtarzewska wystawa stała „Espace Urbanowicz” prezentuje nie tylko wartościową sztukę na światowym poziomie, ale także przedstawia Artystę jako człowieka o silnej potrzebie tworzenia, którego dorobek przesiąknięty jest wrażliwością, wiarą i zgłębianiem tajemnicy życia we wszystkich jego aspektach. Monumentalne w wyrazie są dwie, największe również rozmiarami, prace wykonane na wielkoformatowych płytach – Emaus oraz Wreszcie nadzieja. Pozornie kameralny nastrój wnosi obraz Błogosławieni męczennicy z Tibhirine. Znajomość historii zmienia jednak wymowę tego obrazu, który przypomina o dramacie francuskich trapistów, uprowadzonych z klasztoru, a następnie bestialsko zamordowanych.

W pejzażach przedstawiających między innymi Zarzecze Jeleniewskie, szkockie wybrzeże, przydrożne drzewa, Urbanowicz zachwyca impresjonistycznym duchem, wielkim wyczuciem koloru, światła i umiejętnością oddania atmosfery i pory dnia. W scenach rodzajowych artysta sięga do różnych tematów: kobieta przy dzbanie, pływaczki, zamyślona kobieta przy oknie. Maluje między innymi żniwa, stając się kolejnym z artystów, obok mistrzów malarstwa, takich jak Breugel, Millet czy Van Gogh, dla których widok zbierających zboże stał się natchnieniem do stworzenia obrazu. Płaskorzeźby cechuje z kolei niemal płynna faktura, lekko gruzłowata, wystrzeliwująca pojedyncze formy ponad swoją powierzchnię, które w całości tworzą przedstawienia zarazem ekspresyjne i impresyjne.

Wystawa stała „Espace Urbanowicz” w WSD w Ołtarzewie, gdzie dojrzewało jego powołanie kapłańskie i artystyczne, prezentuje bogaty zbiór różnorakich dzieł Artysty. Po 60 latach pracy twórczej, wraca on niejako do źródła, skąd – mamy nadzieję – jego sztuka i inspirujący duch wypłyną ożywczym i szerokim strumieniem na całą Polskę i świat.

Danuta Olesiuk
Ks. Mirosław Mejzner SAC